| Historia języka hebrajskiego |
|
Nazwa języka hebrajskiego - עברית [iwrit] - wywodzi się od słowa עברי [iwri] , tzn. "Hebrajczyk". Ono z kolei pochodzi najprawdopodobniej od czasownika לעבור [la'awor] - "przechodzić, przejść". W tym wypadku עברי mogłoby odnosić się do "tego, który przeszedł rzekę" (Eufrat lub Jordan), a więc do kogoś, kto - jak biblijny Praojciec Abraham - przybył do ziemi Kanaan ze Wschodu. Język hebrajski należy do wielkiej rodziny języków chamito-semickich, do podrodziny semickiej, a w jej ramach do grupy północno-zachodniosemickiej i do podgrupy kananejskiej. Dzieje języka hebrajskiego można podzielić na kilka okresów: 1. Hebrajski przedbiblijny Terminem tym określa sie język mówiony, używany do XII wieku p.n.e. Zachowało się bardzo niewiele jego śladów na piśmie - najważniejsze (listy z Tel Amarna) pochodzą z XIV w. p.n.e. Język ten wykazywał pewne cechy prasemickie, które nie występują już później w hebrajskim biblijnym. Najważniejszą z nich była odmiana rzeczowników przez przypadki. 2. Hebrajski starożytny (biblijny) Mianem tym określa się język literacki, w którym napisana została Biblia Hebrajska. Umowne granice czasowe hebrajskiego biblijnego obejmują okres od od 1200 do 200 r. p.n.e. (choć jako język pisany pozostawał w użyciu jeszcze ponad dwa stulecia dłużej - do zburzenia Drugiej Świątyni w 70 r. n.e.). Do czasu niewoli babilońskiej (586 r. p.n.e.) hebrajski wykazywał stosunkowo dużą odporność na zapożyczenia z innych języków. Potem jednak stał się podatny na wpływy aramejskiego i perskiego. Nie wiemy zbyt wiele o mówionych, dialektowych odmianach hebrajskiego, współistniejących z hebrajskim biblijnym. Bez wątpienia po powrocie niewoli babilońskiej ich pozycja stale słabła na rzecz języka aramejskiego. Uważa się, że od V w. p.n.e. stopniowo ewoluowały one w kierunku hebrajskiego misznaickiego. Hebrajski używany w mowie po roku 200 p.n.e. to już wyłącznie hebrajski misznaicki. 3. Hebrajski misznaicki (rabiniczny) Hebrajski misznaicki prawdopodobnie nie wywodził się wprost z hebrajskiego biblijnego, ale raczej z jakiegoś wcześniejszego dialektu. Przyjmuje się, że już od IV w. p.n.e. (a co najmniej od 200 r. p.n.e.) aż do połowy II w. n.e. (umownie do 135 r. n.e.) był to język mówiony Żydów mieszkających w Palestynie, równolegle z aramejskim. W I w. n.e. (ok. 70 r. n.e.) hebrajski misznaicki stał się językiem literackim. Zaczął też wtedy dość szybko wychodzić z użycia w mowie, ustępując w końcu ostatecznie aramejskiemu i greckiemu. Okres hebrajskiego misznaickiego (jako języka literackiego) możemy podzielić na dwa podokresy: tannaicki (do ukończenia Miszny ok. 200 r. n.e.) i następujący po nim - amoraicki (do ukończenia Talmudu Babilońskiego w VI w. n.e.). Hebrajski misznaicki cechuje się rozbudowana składnią, ułatwiającą precyzyjne wyrażanie myśli. Sprecyzowano też i ułatwiono zasady posługiwania się czasami. Wiele słów zapożyczano z aramejskiego, greckiego, perskiego i łaciny. 4. Hebrajski średniowieczny (ok. 500 - 1880 r. n.e.) Jest to przede wszystkim język liturgiczny. Powstawała w nim także poezja, dzieła naukowe i filozoficzne (także ich liczne przekłady z arabskiego). Hebrajski średniowieczny jest bardzo zróżnicowany. W różnych proporcjach - zależnie od epoki, gatunku i autora - łączy w sobie elementy języka biblijnego i misznaickiego. 5. Okres nowoczesny (od 1881 r.) Za datę przełomową, choć oczywiście tylko umowną, przyjmuje się rok, w którym Eliezer Ben Jehuda przyjechał do Palestyny i tam zaczął swoje wielkie dzieło. 
Eliezer Ben Jehuda podczas pracy nad swoim słownikiem. Był to okres odrodzenia kultury narodowej oraz myśli politycznej wśród Żydów. Na tej fali pojawił się Eliezer, najwybitniejszy przedstawiciel odrodzenia języka hebrajskiego. Ale potrzeba restauracji języka pojawiła się przede wszystkim wśród rozproszonych po całym globie mas żydowskich. Silne akcenty narodowościowe w Europie w XIX wieku wpłynęły również na społeczność semicką, która potrzebowała tak silnego spoiwa, jakim jest język. Tak więc język hebrajski został wskrzeszony. Słownictwo oparto w dużej mierze na języku biblijnym, zaś składnię zaczerpnięto z języka misznaickiego. Wymowę (zwłaszcza samogłosek) oparto na języku Żydów sefardyjskich. Do języka wprowadzono mnóstwo nowych słów, aby przystosować go do współczesnego świata (sam Eliezer Ben Jehuda wymyślił ich 4000). Michał Szulc (późn. zm.) |