Zasady pisowni bez wokalizacji - כללי הכתיב חסר הניקוד
Uwaga! Przestawione tu reguły nie dotyczą słów pochodzenia obcego oraz wielu hebrajskich imion i nazw własnych.
Część 5. - samogłoska e
W pisowni pełnej z zasady nie powinno się używać litery jud do oznaczenia samogłoski e (czasem wymawianej jako "ej") zapisanej w pisowni wokalizowanej przy pomocy cere. Np.
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
כֵּן
כן
ken
tak
מֵת
מת
met
martwy
עֵד
עד
ed
świadek
זֵהֶה
זהה
zehe
identyczny
גֵּאֶה
גאה
ge'e
dumny
לֵאֶה
לאה
le'e
znużony
שֵׂעָר
שער
se'ar
włosy
częściej jednak: שיער
אֵזוֹר
אזור
ezor
rejon
także: איזור
נֵכָר
נכר
nechar
obczyzna
widuje się też pisownię: ניכר
שְׂרֵפָה
שרפה
srefa
pożar
często jednak: שריפה
פֵּרוֹת
פרות
perot
owoce
częściej jednak: פירות
מֵמַד
ממד
memad
wymiar
często jednak błędnie: מימד
מֵרַב
מרב
meraw
maksimum
często jednak błędnie: מירב
Wyjątki:
Zapisujemy przy użyciu jud samogłoskę cere, jeśli powstała ona w wyniku tzw. wydłużenia kompensacyjnego (תשלום דגש) samogłoski chirik, która byłaby w pisowni pełnej oznaczona literą jud. Niemożliwość przyjęcia przez spółgłoskę gardłową znaku dagesz (podwojenia) powoduje, że poprzedzająca ją samogłoska ulega wydłużeniu - zamiast chirik pojawia się cere:
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
חֵרֵשׁ
חירש
cheresz
głuchy
קֵרֵחַ
קירח
kereach
łysy
שֵׁרוּת
שירות
szerut
usługa
גֵּרוּשִׁים
גירושים
geruszim
rozwód
חֵרוּת
חירות
cherut
wolność
מְגֵרָה
מגירה
megera
szuflada
הֵרָיוֹן
היריון
herajon
ciąża
w liczbie mnogiej jednak bez jud: הריונות (herjonot), ponieważ pod he jest segol
תֵּאָבוֹן
תיאבון
te'awon
apetyt
w odmianie jednak bez jud: תאבונו (ta'awono), gdyż pod taw jest patach
רֵאָיוֹן
ריאיון
re'ajon
wywiad
w liczbie mnogiej jednak bez jud: ראיונות (ra'ajonot), ponieważ pod resz jest patach
Zjawisko wydłużenia kompensacyjnego regularnie spotykamy w czasie przeszłym czasowników pi'el, których druga spółgłoska rdzenia jest gardłowa, oraz w czasownikach nif'al, w których gardłowa jest pierwsza spółgłoska rdzenia:
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
תֵּאַרְתִּי
תיארתי
te'arti
opisałem
pie'l
אֵרַע
אירע
era
miał miejsce (zdarzył się)
pie'l
גֵּרָה
גירה
gera
podniecał; podrażniał
pi'el
יֵעָשֶׂה
ייעשה
je'ase
będzie zrobiony
nif'al
לְהֵרָקֵב
להירקב
leherakew
gnić
nif'al
Oczywiście, litera jud nie pojawia się, gdy zjawisko wydłużenia kompensacyjnego samogłoski chrik-->cere zachodzi pod przedrostkiem -מ oznaczającym przyimek "z" (ponieważ po tym przedrostku nie dopisuje się litery jud, nawet gdy wymawiany jest on jako "mi-").
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
מֵהַלֵּב
מהלב
me-ha-lew
z serca
מֵרוּסְיָה
מרוסיה
me-rusja
z Rosji
מֵעַזָּה
מעזה
me-aza
z Gazy
מֵהֹדּוּ
מהודו
me-hodu
z Indii
Zapisujemy przy użyciu jud samogłoskę cere w dwusylabowych rzeczownikach rodzaju żeńskiego, jeśli nie wywodzą się bezpośrednio z rzeczowników rodzaju męskiego i jeśli samogłoska cere występuje w ich wszystkich formach. Np.:
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
זֵעָה
זיעה
ze'a
pot
לֵדָה
לידה
leda
poród
wymawiane też "lejda"
קֵבָה
קיבה
kewa
żołądek
wymawiane też "kejwa"
רֵאָה
ריאה
re'a
płuco
תֵּבָה
תיבה
tewa
skrzynia; słowo
wymawiane też "tejwa"
a więc bez użycia litery jud zapiszemy:
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
חֵמָה
חמה
chema
gniew
ponieważ w smichut nie ma samogłopski cere (chamat-).
מֵאָה
מאה
me'a
sto
ponieważ w smichut w miejsce cere pojawia się szwa (me'at-, me'ot-).
כֵּנָה
כנה
kena
szczera
ponieważ wywodzi się wprost od męskiego przymiotnika כן (ken), pisanego bez jud
מֵתָה
מתה
meta
martwa
bo pochodzi od męskiego מת (met).
עֵדָה
עדה
eda
kobieta świadek
pochodzi od męskiego עד (ed)
Wyjątek od wyjątku:
ktiw chaser
ktiw male
wymowa
znaczenie
komentarz
שֵׁנָה
שינה
szena
sen
piszemy z jud, aby odróżnić od שנה (szana) - "rok"
W pisowni pełnej nie używa się litery jud do oznaczenia samogłoski e zapisanej w pisowni wokalizowanej przy pomocy segol.
Wyjątkiem są nieliczne rzeczowniki zbudowane wg. wzorca strukturalnego (tzw. miszkal) he-segol-X-cere-X, np.: